Fundacja Wolność od Religii

1% za 2021 – sprawozdanie z działalności za 2022 rok

W roku 2022 z tyt. odpisów podatkowych 1% otrzymaliśmy kwotę najwyższą od roku 2015, kiedy to pierwszy raz odebraliśmy taką możliwość. Dziękujemy wszystkim Państwu za zaufanie i otrzymane 240 485,10 zł.

Wasze wsparcie pozwala nam zwiększyć zasięg i intensywność naszych działań.

W roku 2022 główną oś naszych działań stanowił projekt „Równość w Szkole” – działania na rzecz praw mniejszości bezwyznaniowej (rownoscwszkole.pl) obejmujący przede wszystkim poradnictwo i interwencje. Znaczna część środków (ponad 85 tys. zł.) została przeznaczona na outdorową kampanię informacyjną dotyczącą zasad uczęszczania na religię/etykę/wdż.

W roku 2022 odbieraliśmy telefony ponad 300 razy, odpowiedzieliśmy na blisko 500 wiadomości email (w tym również poprzez nasze media społecznościowe – Facebook, Instagram, Twitter) oraz podjęliśmy 48 interwencji pisemnych w szkołach w sprawach dotyczących m.in.:

• sposobu organizacji rekolekcji (zajęcia prowadzone są na terenie szkół co wiąże się z odsyłaniem uczniów nieuczęszczających na religię na kilka godzin do biblioteki lub świetlicy i biernego przebywania w tych pomieszczeniach; szkoły nie organizują żadnych zajęć alternatywnych, nawet wówczas gdy uczniów zapisanych na religię jest 60%; szkoły odgórnie wysyłają na rekolekcje wszystkich uczniów, którzy są zapisani na religię, co uznajemy za niekonstytucyjny nakaz uczestniczenia w praktykach religijnych);
• zbierania oświadczeń negatywnych w sprawie udziału w lekcjach religii i nieinformowania o możliwości udziału w lekcjach etyki lub celowego zniechęcania do zapisywania się na nie;
• zmuszania uczniów pełnoletnich do przebywania w szkole w czasie zajęć religii, pomimo że nie są nie zapisani (niekonstytucyjne ograniczanie wolności dorosłych przecież osób).

W czasie przyjęć do przedszkoli, a następnie do klas pierwszych szkół podstawowych i średnich w ramach kampanii prowadzonej już kolejny rok - pod nazwą „Rekrutacja bez presji” - w odpowiedzi na wpływające do fundacji zgłoszenia naruszeń wysłaliśmy 16 pism interwencyjnych, w których zwracaliśmy uwagę dyrektorów szkół na umieszczone w kwestionariuszach osobowych kandydatów/kandydatek do szkoły pytanie o udział/brak udziału w zajęciach religii we wnioskach o przyjęcie do szkół.

Obserwujemy, że dyrektorzy szkół wymagają w przedkładanych formularzach:

• składania oświadczeń negatywnych w sprawie udziału w lekcjach religii (w domyśle katolickiej),
• używają określenia „religia” w znaczeniu „religia katolicka” nie dając możliwości wskazania wyznania innego niż dominujące w Polsce,
• pytają wyłącznie o udział/brak udziału w zajęciach z religii pomijając możliwość udziału w lekcjach etyki,
• pytają o udział uczniów w zajęciach konfesyjnych jeszcze przed zakończeniem procesu rekrutacji.

W związku z powyższym w naszym pismach odnosiliśmy się do powyższych praktyk. Próbując ostatecznie wyjaśnić nasze intencje cytowaliśmy Dyrektora Zespołu Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, Pana Mirosława Wróblewskiego, który w dniu 25 października 2022 r., w następstwie naszej interwencji, w taki oto sposób wypowiadał się w korespondencji z Pomorskim Kuratorem Oświaty w kwestii oświadczeń dot. udziału w zajęciach dodatkowych wymaganych przez szkoły w procesie rekrutacyjnym.

„Zaakceptować należy stanowisko, że fakultatywność wypełnienia deklaracji w zakresie zgody na uczestnictwo w zajęciach religii/etyki co do zasady wykluczałaby naruszenie art. 53 ust. 7 Konstytucji RP. Zgodzić jednak należy się z Fundacją, że informacja o dobrowolności wypełnienia deklaracji w tym zakresie powinna być wyrażona wprost w treści deklaracji. (…)

Szkoły publiczne organizują nauczanie religii i etyki na życzenie rodziców, a nie za ich zgodą. Stąd też szkoły nie powinny kierować do rodziców zapytania o zgodę na uczestnictwo dziecka w lekcjach religii/etyki, a jedynie informować o możliwości wyrażenia życzenia zorganizowania takich zajęć. Istotne jest, aby rodzice dysponowali informacją o tym, że możliwość zorganizowania nauczania religii dotyczy wszystkich kościołów lub innych związków wyznaniowych o uregulowanej sytuacji prawnej. Jak słusznie zwraca uwagę Fundacja, wskazana deklaracja nie umożliwia rodzicom wskazania, jakiej religii ma być nauczane dziecko.

Wątpliwości może budzić również celowość umieszczenia wskazanego pytania w deklaracji woli rozpoczęcia nauki w danej szkole. Dla rodziców może nie być jasne, czy wskazana deklaracja ma zastąpić oświadczenie o wyrażeniu życzenia organizacji lekcji religii lub etyki, czy też ma być później zostać uzupełniona o takie oświadczenie. Wydaje się, że zebranie tego typu informacji nie jest niezbędne na etapie rekrutacji.”

Kwestia oświadczeń negatywnych w sprawie udziału w religii konkretnego wyznania była analizowana przez sądy i wielu konstytucjonalistów, w efekcie czego uznano:

• za portalem ministerstwa edukacji, że Szkoła nie może domagać się od rodziców lub pełnoletniego ucznia oświadczenia o nieuczęszczaniu na lekcje religii lub etyki
• za pismem minister edukacji Anny Zalewskiej z 8 czerwca 2016 r. kierowanym do Rzecznika Praw Obywatelskich „przypadki żądania składania deklaracji o odmowie uczestniczenia w lekcjach religii lub etyki, czy też wymaganie wyrażenia udziału w takich lekcjach w obecności innych rodziców i uczniów są nieuprawnione”.
• za pismem RPO do ministra edukacji z 20 września 2018 r.: „naruszeniem wolności sumienia i wyznania oraz prawa do nieujawniania swojego światopoglądu, przekonań religijnych czy wyznania jest żądanie składania deklaracji o odmowie uczestnictwa w lekcjach religii lub etyki, czy też wymaganie wyrażenia życzenia udziału w takich zajęciach w obecności innych rodziców lub uczniów”.

*

Kampania „Religia nie jest obowiązkowa”

W związku z napływem ukraińskich dzieci do polskich szkół i przedszkoli Fundacja Wolność od Religii prowadziła kampanię informacyjną dotyczącą uczęszczania na religię, etykę i wdż w Polsce.

Obywatelki i obywatele Ukrainy, którzy przyjeżdżali do Polski z powodu wojny zmagali się z wieloma problemami, nieczęsto byli zagubieni, wielu z nich nie zna języka polskiego. Nie wszyscy wiedzą, że we wniosku rodziców o uczestnictwo dziecka w lekcjach religii, słowo „religia” oznacza w praktyce „religię katolicką”.

Tylko ok. 1% mieszkańców Ukrainy należy do wyznania rzymskokatolickiego (Dane Operation World z 2010 r.). Aż 61%. Ukraińców jest wyznania prawosławnego, 19,5%. to ateiści, a 8,5% jest wyznania grekokatolickiego. Pomimo wspomnianych faktów, danych dotyczących społeczeństwa ukraińskiego, w marcu 2022 reprezentanci diecezji kieleckiej KRK wydali komunikat, iż w związku z inwazją rosyjską na Ukrainę i wzrastającą liczbą uchodźców w Polsce, „jako diecezja pragniemy wyjść z pomocą dzieciom i młodzieży uciekającym przed wojną, którzy będą uczęszczać do naszych szkół”. Diecezja zadeklarowała, że jest otwarta na ich uczestnictwo w lekcjach religii katolickiej i informując, że wszystkim, którzy zdecydują się uczęszczać na zajęcia zapewni darmowe podręczniki. W archidiecezji katowickiej rozpoczęły się bezpłatne kursy ukraińskiego dla katechetów. Kwestia ta była również przedmiotem dyskusji podczas marcowej Ogólnopolskiej Konferencji Dyrektorów Szkół Katolickich.

Fundacja nie zgadza się z ograniczaniem prawa rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z własnym sumieniem. Sprzeciwiamy się również wszelkim przejawom indoktrynacji. Aby chronić przed tym rodziców z Ukrainy przygotowaliśmy infografiki w jęz. polskim i ukraińskim, dotyczące zasad uczęszczania na religię, etykę i WDŻ w Polsce, które pojawiły się na ulicach oraz w mediach społecznościowych w drugiej połowie maja i w czerwcu 2022 r. infografiki dotyczące religii, etyki i wdż.

W Krakowie, Lublinie, Rzeszowie, Wrocławiu, Białymstoku oraz w Radomiu pojawiły się billboardy informujące o tym, że religia katolicka w Polsce nie jest obowiązkowa. Fundacja opłaciła ze środków 1 % zebranych w roku podatkowym 2021 wynajem 27 nośników.

Ponadto infografiki pojawiły się w mediach społecznościowych i były przez fundację odpłatnie promowane.

*

W sierpniu i we wrześniu kontynuowaliśmy naszą doroczną akcję oferując nieodpłatne egzemplarze zeszytów do etyki. Zachęcaliśmy nauczycieli przedmiotu do zgłaszania zapotrzebowania. Rozdaliśmy ponad 4 tys. zeszytów.

*

W sierpniu 2022 r. fundacja skierowała pismo do Przemysława Czarnka, Ministra Edukacji i Nauki, do wiadomości wydawnictwa Biały Kruk z wnioskiem o wycofanie ze szkół wydanego podręcznika do nauki nowego przedmiotu - Historia i Teraźniejszość, autorstwa Wojciecha Roszkowskiego pt. 1945-1979. Historia i teraźniejszość. Podręcznik. Klasa 1. Liceum i technikum (tzw. HiT) ze względu na zawarte w nim treści godzące w dobre imię osób niewierzących.

*

Od września 2022 roku na prośbę twórcy oraz dotychczasowego koordynatora projektu Etyka w Szkole Andrzeja Wendrychowicza odpowiedzialność za portal etykawszkole.pl przejęła Fundacja Wolność od Religii.

Portal Etyka w Szkole powstał w maju 2010 roku, w tym czasie wybór pomiędzy lekcjami religii i etyki był w Polce przeważnie fikcją, nie było podręczników, przedmiot był nagminnie sekowany przez dyrektorów szkół, jedynie ok. 300 placówek oferowało dostęp do lekcji etyki. Po opóźnionej realizacji wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Grzelak przeciwko Polsce zniesiono niesławne minimum 7 zgłoszeń na lekcję przedmiotu, wymagane, by zajęcia z etyki zorganizować, a liczba szkół z etyką zaczęła lawinowo rosnąć. Portal Etyka w Szkole przez wszystkie te lata dzięki niestrudzonej pracy Andrzeja Wendrychowicza oraz zespołu wolontariuszy promował skutecznie lekcje etyki oraz wspierał nauczycieli tego przedmiotu. Powstała olbrzymia baza artykułów, recenzji książek i materiałów dydaktycznych. Dziś stoimy przed wyzwaniami związanymi z zapowiedziami MEiN uczynienia etyki i religii lekcjami obowiązkowymi do wyboru oraz szkoleniem przyszłych nauczycieli etyki w jednostkach o charakterze wyznaniowym, co może być zapowiedzią przyszłej indoktrynacji religijnej na lekcjach etyki.

*

W lipcu 2022 r. fundacja w odpowiedzi na prośbę o interwencję w imieniu studentek, studentów i pracowników Instytutu skierowała do prof. dr hab. Tadeusza Lesiaka, Dyrektora Instytutu Fizyki Jądrowej im. Henryka Niewodniczańskiego Polskiej Akademii Nauk wniosek o zdjęcie krzyża wiszącego na ścianie auli wykładowej.